Robbedoes en de beproevingen van de Shoah

Op 9 december 2022 opende in het Memoriaal voor de Shoah in Parijs de tentoonstelling  Spirou dans la tourmente de la Shoah. Maar wat heeft onze schalkse piccolo te maken met de  verschrikkingen van Wereldoorlog II?  

De expo verwijst naar vier stripalbums van de hand van Émile Bravo die tussen 2018 en 2022 werden uitgegeven onder de titel “Hoop in bange dagen”. De auteur baseerde zich op het leven van schilder Felix Nussbaum en zijn vriendin Felka Platek, eveneens een kunstenares. Het koppel, beide Joden, had zijn toevlucht gezocht in Brussel waar ze zich tijdens de oorlog verstopten op een zolder in de  Archimedesstraat tot ze na verklikking door een buur werden aangehouden.  Op 31 juli 1944 werden ze gedeporteerd met het laatste treinkonvooi dat de kazerne Dossin verliet. Beiden kwamen om het leven in Auschwitz.

Een tentoonstelling met diverse invalshoeken

Met originele tekeningen, archiefstukken en werk van  Félix Nussbaum roept de tentoonstelling een beeld op van het bezette België, vanaf de eerste ogenblikken van de inval tot de bevrijding. De expo verwijst ook naar de geschiedenis van het weekblad “Robbedoes”, opgericht in april 1938 en eigendom van uitgever Jean Dupuis, die bij de aanvang van het conflict de wijk nam naar Engeland. Tijdens de oorlog namen de twee zonen en de schoonzoon van Dupuis  de leiding van het uitgeversbedrijf over. Het blad bleef verschijnen tot de bezetter er zich een beetje te veel mee begon te bemoeien.  Dan ontstaat het geniale idee om de personages te laten voortleven in een marionettentheater, Théâtre du Farfadet, dat vanaf december 1942 onder auspiciën van André Moons het land begint te doorkruisen. Het weekblad Robbedoes verschijnt dan niet meer.

De verdienste van deze tentoonstelling is dat ze een zeer breed publiek, waaronder ook de allerjongsten, toegang geeft tot een zeer moeilijke geschiedenis. Via de lotgevallen van Robbedoes en zijn ontmoeting met Felix Nussbaum en Felka Platek wordt de lezer geconfronteerd met de werkelijkheid van de bezetting in België: collaboratie en verzet, gelatenheid en deportatie, al deze facetten komen aan bod, zowel met de nauwkeurigheid van documenten als met een zekere afstand, via de tekeningen. De tentoonstelling heeft het ook over het meer dubbelzinnige traject van Hergé en zijn personage Kuifje, de grote rivaal van Robbedoes, evenals over de toestand van het stripverhaal na het beëindigen van de oorlog.  

De sleutelrol van Jean Doisy

Aan de wieg van het Théâtre du Farfadet stond Georges Evrard, alias Jean Doisy. Hij trad in 1932 als schrijver en scenarist in dienst bij de redactie van Moustique (Franstalige tegenhanger van het huidige Humo). Hij werd er de facto hoofdredacteur van het tijdschrift Robbedoes en engageerde zich tegelijk in de politiek. Samen met zijn vriend Émile Hambresin, die in 1943 als gedeporteerde zal omkomen, werkt hij mee aan de stichting van de Belgische Liga tegen racisme en antisemitisme.  Tijdens de oorlog zijn beide mannen militanten van het Onafhankelijkheidsfront. Hambresin is overigens een van de medeoprichters van het “Joodsch Verdedigingscomiteit”. In hun gezelschap vertoefde ook  Victor Martin die begin 1943 een geheime verkenningsmissie ondernam naar  Auschwitz. Het was ook Jean Doisy die Suzanne Moons rekruteerde: zij hielp om een zeshonderdtal Joodse kinderen te redden en ze was niemand minder dan de moeder van  André Moons, de bezieler van het Théâtre du Farfadet.

De inbreng van het CegeSoma

Op verzoek van curator  Didier Pasamonik werkte ook het CegeSoma mee aan de tentoonstelling, via het uitlenen van documenten en de redactie van een deel van de panelen en van de catalogus.  

In die rijk geïllustreerde catalogus staan bijdragen van Pascal Ory, Bernard Krouck, Tal Bruttmann, Laurence Schram, Joël Kotek, Caroline François, Chantal Kesteloot, Romain Blandre, Didier Pasamonik en van Bertrand en Christelle Pissavy-Yvernault.

De tentoonstelling kan tot eind augustus 2023 gratis worden bezocht in het Shoahmemoriaal van Parijs.

Didier Pasamonik (o.l.v.), Spirou dans la tourmente de la Shoah, catalogus van de tentoonstelling, Uitgeverij Dupuis, 2022, 152 bladzijden.