Archieven van de Fraternelle du service Hotton

• Toegang en raadpleging : Het bestand  is toegankelijk tijdens de openingsuren van de leeszaal. De inhoud is raadpleegbaar voor studenten en professionele onderzoekers na toelating.
• Reproductie :  Reproductie van de inhoud van het bestand is vrij in de leeszaal. Voor een verzoek tot reproductie door het personeel van het CegeSoma, vindt u de praktische informatie hier.  

Beschrijving van het bestand :

Archives de la Fraternelle du service Hotton : rapports, correspondance, listes, attestations, 1941-2009

De service Hotton was een verzetsorganisatie opgericht in 1943 op initiatief van de Belgische en Britse autoriteiten. Haar doel:  de militaire activiteiten van de bezetter verstoren, met name door zijn informatiekanalen en telecommunicatie te viseren. Deze dienst, operationeel vanaf begin 1944, liet zich vooral gelden in de beboste regio Chimay-Couvin dankzij de gedrevenheid van haar groep D.  De archieven, gelegateerd in april 2018, weerspiegelen deze opmerkelijke activiteit.

Een ambitieus plan, een gedeeltelijk success

De Hotton-missie, gelanceerd op het eind van de zomer van 1943 door de Britse Special Operation Executive met goedkeuring van het Belgische ministerie van Landsverdediging, nam pas echt vaste vorm aan met de benoeming, begin 1944, van burgerlijk ingenieur Albéric Maistriau als leider. Gezien de noodzaak om snel te handelen verzamelde deze laatste  bestaande groepen die ervaring hadden met sabotage en in staat waren zich in een overkoepelend plan te integreren. Met de hulp van zijn directe medewerkers en drie geparachuteerde agenten, kon hij in enkele weken tijd beschikken over teams in Morlanwelz, in de regio Chimay-Mariembourg, in Ottignies, Fosses, Eghezée, Namen, Melreux, Vielsalm, Luik en Brussel – in totaal ongeveer 350 verzetslieden. De arrestatie, vanaf eind mei 1944, van de voornaamste actoren van de nieuwe dienst (waaronder de leider van de latere groep D en twee van de drie parachutisten) verzwakte de organisatie echter aanzienlijk. Haar activiteit zou zich voortaan vooral concentreren in het zuiden van de provincies Henegouwen en Namen.

De subversieve oorlog in Thiérache ^*

De groep aanwezig in de bossen van Thiérache, bestaande uit enkele tientallen leden rond een kern van technici en intellectuelen uit Brussel  met de steun van de plaatselijke bevolking, ontplooide haar activiteiten vanaf de herfst van 1943. Haar integratie in de dienst Hotton en het naderen van de Bevrijding stimuleerden de toename van haar acties. Van juni tot september 1944 voerde de groep ongeveer 60 operaties uit: sabotage, hinderlagen, in beslagname van oorlogsmaterieel, confrontaties met de vijand, uitschakeling van haar agenten. Concreet werden geregeld communicatiekabels van de Wehrmacht gesaboteerd, tien locomotieven van de NMBS  beschadigd, tien vijandelijke vrachtwagens, drie pantserwagens en een tank vernield, en bijna 150 Duitse soldaten buiten gevecht gesteld. Deze operaties kostten het leven aan acht leden van de groep. Daarnaast werden 61 anderen gearresteerd door de Duitse politiediensten, waarvan er 23 omkwamen door terechtstelling of uitputting in de Nazi-concentratiekampen.

De archieven

Ondanks hun relatief beperkte omvang (ongeveer twee strekkende meter) zijn de archieven van de Fraternelle du service Hotton van grote waarde, omdat ze heel wat documenten bevatten die verslag uitbrengen over  de activiteit van de dienst tijdens de bezetting, in het bijzonder van haar groep D.
We vinden inderdaad activiteitenverslagen, technische documentatie en ongeveer 350 individuele dossiers over agenten van de dienst (grotendeels daterend uit de onmiddellijke naoorlogse periode), maar ook nota's, berichten, pamfletten, instructies en valse documenten uit de clandestiniteit. Het bestand bevat eveneens een aantal dossiers met betrekking tot verklikkingszaken. Aangezien de persoonsgegevens die ze bevatten vandaag nog delicaat kunnen zijn, hebben de schenkers geëist dat het bestand uitsluitend raadpleegbaar is voor studenten en professionele onderzoekers.
Ten slotte behandelen enkele dossiers de activiteit van de Fraternelle vanaf haar geleidelijke oprichting in 1946 tot de jaren 2000. Het geheel is geregistreerd onder archiefcode AA 2512.

^* In het Nederlands vertaalde titel van het uitstekende werk opgesteld door twee hoofdrolspelers van de dienst Hotton (en waarop deze tekst zich overigens baseert) : Marcel Franckson & Jacques Burniat, Chronique de la guerre subversive. Le service Hotton en Thiérache, Bruxelles, FDM édition, 1996. Dit werk is in digitale vorm beschikbaar via de corresponderende beschrijving in de Pallas-catalogus, raadpleegbaar via deze website.

Een belangrijk archiefbestand voor de geschiedenis van het gewapend verzet in Wallonië aan de vooravond van de Bevrijding

Voor meer informatie :

• Marcel Franckson & Jacques Burniat, Chronique de la guerre subversive. Le service Hotton en Thiérache, Bruxelles, FDM édition, 1996
• José Béroudia & Marcel Franckson, Les outils de la lutte clandestine, 1914-44 : l'armement du Service Hotton, Bruxelles, FDM édition, 2000.