Studiedag 50 jaar CegeSoma en 75 jaar bevrijding
'De erfenis van WOII in België. Een toekomst voor de geschiedenis ? '
Op 10 december 2019 hebben 200 aanwezigen in de Senaat de studiedag bijgewoond naar aanleiding van de 50ste verjaardag van het Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Maatschappij (CegeSoma).
Stijn Bex (ondervoorzitter Senaat), Luc Mabille (kabinet Wetenschapsbeleid) en Laurence Van Ypersele (UCL, voorzitster van het Wetenschappelijk Comité CegeSoma) verwelkomden de aanwezigen. Nico Wouters (hoofd CegeSoma) gaf een helikopterzicht van 75 jaar geschiedenis van WOII aan de hand van vijf stellingen. Hij presenteerde ook het thematische ‘verjaardagsnummer’ van het Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis. Twee internationale keynote-sprekers gaven hun visie vanuit respectievelijk Nederland en Frankrijk : Ismee Tames (NIOD-Amsterdam) sprak over de moeilijke driehoeksverhouding tussen onderzoek, publiek en media en Cécile Vast (Musée de la Résistance et de la Déportation de Besançon) ging nader in op het belang van onderzoeksarchieven.
Een scherp debat
De namiddag was gewijd aan debat. Dirk Luyten modereerde het paneldebat over onderzoek en bronnen. Bruno De Wever (UGent) benadrukte dat veel van de huidige thematische prioriteiten bij de veertigste verjaardag van de instelling ook al naar voor werden gebracht en dat er dus veel ‘klassieke’ uitdagingen blijven. Pierre-Alain Tallier (Rijksarchief) onderstreepte de grote omvang en rijkdom van de archieven die nog liggen te wachten en wees tevens op de uitdagingen om al die archieven ook te ontsluiten. Hij wees herhaaldelijk op de dringende noodzaak van een algemene declassificatie van bepaalde archieven van de Staatsveiligheid in het Rijksarchief. Pieter Lagrou verdedigde o.m. de vergelijkende geschiedenis en het integreren van de geschiedenis van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Hij wees ook op de risico’s van decontextualisering van archieven bij grote digitaliseringsprojecten. Ook werd aangestipt hoe moeilijk het is om een lange termijn agenda uit te rollen : fundamenteel onderzoek blijft immers doorgaans afhankelijk van kortlopende projectfinanciering. Sophie De Schaepdrijver (Penn State University) onderstreepte het belang van transnationale geschiedenis, waarbij evenwel ook aandacht moet uitgaan naar lokale dynamieken. Ze sprak ook over het toepassen van bepaalde historische contexten op de beide Wereldoorlogen.
Het tweede panelgesprek onder leiding van Chantal Kesteloot ging over publieksgeschiedenis. Gevraagd naar zijn huidige visie op de herdenkingen, verwees José Gotovitch (oud-directeur van het CegeSoma) naar zijn tekst ‘Wanneer de staat zich met geschiedenis bemoeit’ uit 2006, waarin al sprake was van het gevaar dat herdenkingen geschiedenis zouden kunnen gaan vervangen. Franky Bostyn (War Heritage Institute) gaf weerwerk, met de verdediging van historisch gefundeerde herdenkingsactiviteiten en tentoonstellingen. Koen Aerts (UGent) en Anne Roekens (UNamur) verdedigden het belang van toegepaste publieksgeschiedenis voor het bereiken van een groot publiek. Aerts deed dat o.m. vanuit zijn ervaring in het begeleiden van de reeks ‘Kinderen van de Collaboratie’ en ‘Kinderen van het Verzet’; Anne Roekens o.m. vanuit haar bewerking van het rapport ‘Gewillig België’ (over de Jodenvervolging in België) voor het onderwijs.
In het veel te korte plenaire debat met de talrijke aanwezigen bleek hoe uiteenlopend de vragen waren en kwamen de nog altijd sterke banden van veel mensen met dit verleden naar voor. Onder meer de vele lacunes in het onderzoek maar ook het spanningsveld tussen herinnering (de herinneringsplicht) en geschiedenis kwam vaak terug. Karel Velle (Algemeen Rijksarchivaris) formuleerde de conclusies. Hij onderstreepte dat een onderzoekcentrum als het CegeSoma binnen een nationaal archief zoals het Rijksarchief van België vrij uniek is. Het biedt nog veel toekomstperspectieven.
En nu…. ?
Het laatste woord is nog niet gesproken. De debatten waren te kort. De komende weken en maanden zullen we blijven terugblikken op de resultaten van deze conferentie : via de publicatie van enkele van de presentaties, via een fotoreportage, via reflecties op de blog van www.belgiumwwii.be, via nieuwe activiteiten. Voorlopig is er alvast het thematische verjaardagsnummer van het BTNG (nr. 2-3 van 2019) met zestien teksten van 21 auteurs over 75 jaar geschiedenis van WOII in België.