Gewillig België (2004-2006)

Van september 2004 tot december 2006 werkten SOMA-onderzoekers Emmanuel Debruyne, Nico Wouters en Frank Seberechts (m.m.v. Lieven Saerens) o.l.v. Rudi Van Doorslaer aan een studie over de mogelijke betrokkenheid van de Belgische overheid bij de jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij deden dat in opdracht van de federale regering en op vraag van de Belgische Senaat. Einde 2005 brachten zij reeds een Tussentijds verslag uit. De volledige tekst van het Eindverslag – ca. 1.100 blz. – (cfr gedeeltelijk overzicht) werd op 13 februari 2007 aan de regering en aan de Senaat bezorgd.

Het besluit van de studie toont aan dat de Belgische overheden gewillig meewerkten aan de raciale politiek van de nazibezetter tegen de Joodse bevolking. Zij deden dat in het kader van een bestuurlijke samenwerking die bij wet was opgelegd, maar die zij op maximale wijze interpreteerden. Daardoor gingen de hoge ambtenaren en magistraten niet alleen in tegen de grondwet, maar tevens tegen het internationale oorlogsrecht. Ook de politie collaboreerde, maar toen het dragen van de Davidster verplicht werd en de Joden in de zomer van 1942 massaal werden weggevoerd, vertoonde de maximale samenwerking de eerste barsten in Brussel. De ommekeer kwam er pas eind 1942 na de invoering van de verplichte tewerkstelling in Duistland. Inmiddels had de Antwerpse politie wel actief deelgenomen aan de anti-Joodse razzia's.

De Belgische regering in Londen reageerde, zoals de andere geallieerde landen, zo goed als uitsluitend met woorden. Ook in de late jaren dertig was de overheid er niet in geslaagd een echt humanitair vluchtelingenbeleid te voeren. Na de bezetting bleef de bestuurlijke collaboratie ongestraft, in hoofdzaak omdat de Belgische staat niet bereid was de rol van haar eigen overheden kritisch te onderzoeken.

Zoals blijkt uit de inhoudstafel biedt Gewillig België een indringende kijk op de 'politiek van het minste kwaad' tijdens de bezetting en belicht de oorzaken en de ontsporing ervan. Uit de overvloed aan tragische gebeurtenissen komt een schrijnend tekort aan democratische weerbaarheid van de leidende elite naar voren. En dit democratische debacle heeft vooral politiek-ideologische wortels die tot de vooroorlogse periode reiken.